Hoe ontwikkel je als zelfstandige opdrachtgever een visie op de markt van vormgevers en ontwerpers? (2)

Dit is deel 2 van Hoe ontwikkel je als zelfstandige opdrachtgever een visie op de markt van vormgevers en ontwerpers? De vorige keer vroeg ik mij af of het keuzeprobleem van een opdrachtgever kleiner was gemaakt door inzicht in de markt van ontwerpers te krijgen? Om daar antwoord op te geven moeten we echter eerst kijken naar wie we als opdrachtgever voor ons hebben.

De opdrachtgever als spanningsveld en uitdaging

In principe bestaan er binnen de praktijk van een ontwerper drie soorten opdrachtgevers: grote, middelgrote en kleine opdrachtgevers. Binnen die groepen heb je klanten uit de zakelijke markt, de overheid, de culturele sector, het onderwijs, de zorg en steeds vaker: zelfstandige ondernemers, professionals en particulieren. Zij allen maken in meerdere of mindere mate gebruik van de diensten van ontwerpers.

Van oudsher is er een (ongeschreven) wet die zegt dat organisaties met organisaties werken, of dat grote opdrachtgevers grote opdrachtnemers zoeken en middelgrote en kleine opdrachtgevers opdrachtnemers die bij hùn maat en budget passen. Daar zijn diverse redenen voor, waaronder continuïteit, solvabiliteit, mankracht en expertise. Toch is deze wet sterk aan verandering onderhevig

Steeds meer middelgrote opdrachtgevers weten de weg naar zelfstandige ontwerpers te vinden. Budget beperkingen en goede ervaringen spelen hier een rol in. Ook bij grotere opdrachtgevers worden steeds vaker zelfstandigen of tijdelijke creatieve teams ingehuurd om ontwerpoplossingen en andere diensten aan te dragen. Daarmee willen zij vaak vermijden gevangen te raken in de logge en dure bureaucratische systemen die bij grotere dienstverleners aanwezig kunnen zijn. Zolang de gewenste expertise aanwezig is kan dit tot succesvolle samenwerking leiden. In de huidige netwerkeconomie is het samenstellen van projectteams op maat zeker een goede insteek bij het inhuren van specialisten.

Daarmee komen we direct op het punt van de expertise van de opdrachtgever zelf. Heeft deze ervaring in het werken met ontwerpers of creatieve teams? Heeft de opdrachtgever de juiste mensen in huis om het proces zelfstandig aan te sturen? Of staat hij of zij er alleen voor?

Wat in het groot of het middelgroot telt gaat ook op voor de zelfstandige ondernemer. Juist bij de zelfstandige opdrachtgever komt de problematiek van ervaring en expertise in het samenwerken met ontwerpers het duidelijkst aan het daglicht. Bij zelfstandige opdrachtgevers zie je globaal de volgende profielen:

1. Een opdrachtgever zonder enige ervaring met ontwerpers en/of andere dienstverleners in de vormgevingsbranche.
2. Een opdrachtgever zonder ervaring met ontwerpers, maar wel ervaring met drukkers, een vormgever of een webdesigner.
3. Een opdrachtgever met ervaring met een ontwerper, vormgever en/of andere dienstverlener (ontwerp- of reclamebureau).
4. Een opdrachtgever met slechte ervaringen met een ontwerper, vormgever en/of andere dienstverlener.
5. Een opdrachtgever met (al of niet, goede of slechte) ervaringen met studenten of amateurs die dienst deden als ontwerper, vormgever en/of als andere dienstverlener.

Of je nu te maken hebt met een onbeschreven blad, met een opdrachtgever die enige ervaring heeft of met iemand die gepokt en gemazeld is, maakt een enorm verschil.

Zoals eerder duidelijk werd lijden veel grafisch ontwerpers die van een Academie afkomen aan het euvel dat zij, voor zover ze vakmatig goed geschoold zijn, vaak onkundig zijn op het gebied van bedrijfsvoering. Veel ontwerpers en vormgevers hebben eveneens weinig expertise op het gebied van strategisch denken of concept ontwikkeling. Alleen ontwerpers met een bureau-achtergrond op het gebied van design of reclame voor de zakelijke markt of met praktijkkennis van marketing en communicatie processen kunnen daar van meepraten.

Het ontbreken van een brede achtergrond en verdieping kan dus problemen opleveren als het om samenwerking gaat. Binnen ieder proces heb je namelijk als ontwerper veel uit te leggen. Alleen al als het gaat om je werkwijze. Om een klant optimaal van dienst te kunnen zijn en een proces te waarborgen dat redelijk vlekkeloos verloopt (perfectie bestaat niet en van fouten kun je beiden leren) moet er wel een methodiek zijn die de opdrachtgever een kader geeft. Daarmee zijn de grenzen duidelijk gesteld en worden misverstanden vermeden. Door de opdrachtgever stap voor stap aan de hand mee te nemen kun je tevens fasegewijs bepalen of alle benodigde informatie, gegevens, middelen en budgetten aanwezig zijn en er telkens wederzijds akkoord op gegeven kan worden.

Ontwerpers die bureau ervaring hebben opgedaan bij een designbureau of een reclamebureau zijn hierbij meestal in het voordeel, als ze goed hebben opgelet en hun expertise hebben weten te vertalen naar hun eigen praktijk. De klant krijgt dan vanaf het begin duidelijkheid over wat hij van de ontwerper mag verwachten en welke input de ontwerper van zijn klant verwacht. Door deze helderheid, die al begint bij de briefing, de offerte en de leveringsvoorwaarden, kan een opdrachtgever beter beoordelen of de samenwerking zijn investering in tijd en budget waard is. Maar ook van de kant van de opdrachtnemer is het zaak om te bepalen of de opdrachtgever de samenwerking waard is, of dat de wensen, verwachtingen en het niveau of de insteek van de opdracht niet aansluiten. In dat geval is het beter te verwijzen naar een collega die beter aansluit bij het niveau van de opdracht.

De grootste valkuil voor een ontwerper is dus een opdracht of een opdrachtgever te accepteren die niet bij je past. Dat is niet altijd te voorkomen, maar een verhelderend voortraject en goed luisteren naar je intuïtie en leren van voorgaande ervaringen helpt.

Kortom: je moet opdrachtgevers ook durven opvoeden. Durven om de confrontatie aan te gaan waar nodig. Als ontwerper ben je een gelijkwaardige gesprekspartner, die ook zelf iets te melden heeft. Anders zouden ze niet bij jou langskomen. Jij bent de professional. Leeftijd, ervaring, expertise, kennis en onderbouwde argumenten ondersteunen de acceptatie van jouw mening door de opdrachtgever. Die heeft er namelijk belang bij om door de ontwerper van tijd tot tijd bijgestuurd en aangestuurd te worden.

Een aanverwant probleem: Opdrachtgevers weten vaak niet wat ze echt willen. Ze denken heel vaak in middelen. Ze willen een huisstijl of een website, maar realiseren zich niet dat een middel een doel dient en geen doel op zich is. Opdrachtgevers onderschatten ook hun eigen rol en investeren vaak te weinig in het samenstellen van een briefing. Zonder eisenpakket en doelstellingen blijf je in discussies over ontwerpen vaak steken op het niveau van mooi of lelijk. Met de inhoudelijke zaken op een rij heb je een checklist waarmee je als opdrachtgever kunt bepalen of een ontwerp ook echt aan de eisen en de doelstellingen voldoet. Dan krijg je ook betere en constructievere gesprekken, die bijdragen aan een beter eindproduct en de doelen.

Uiteindelijk is er maar één regel die telt: de relatie tussen opdrachtgever en ontwerper blijft een spanningsveld en telkens een momentopname. Die spanning draagt binnen een goede werkrelatie bij aan een goed resultaat en aan de kwaliteit, en dient voor beide partijen bevredigend te zijn.

Opdrachtsituaties zijn voortdurend in beweging. Door ervaring leer je steeds beter aan te sluiten bij het moment, maar alles begint bij de wil om een goede opdrachtgever en een goede opdrachtnemer te zijn. Een goed begin op basis van de juiste keuzes is daarvoor de beslissende voorwaarde!