Onvoorwaardelijk in de spiegel kijken

Today everything exists to end in a photograph. ― Susan Sontag

In 1816 ontdekte Niépce de fotografie, in 1822 maakte hij de eerste foto. Louis Daguerre zette de experimenten van Niépce voort en wist in 1837 definitief een beeld vast te leggen op een gevoelige glasplaat.

Over de fotografie valt veel te zeggen. Mijn favoriete woordvoerders zijn Roland Barthes en Susan Sontag. Barthes schreef in 1980 La Chambre Claire, Note sur la photographie (Camera Lucida) en Sontag publiceerde in 1977 On Photography. Beiden zijn ongeëvenaard in hun analyses van het fenomeen:

Een foto geeft een weerspiegeling van een situatie zoals geen schilderij die zou kunnen weergeven (Sontag). Of zoals Barthes zegt: Each photograph is read as the private appearance of its referent: the age of Photography corresponds precisely to the explosion of the private into the public, or rather into the creation of a new social value, which is the publicity of the private: the private is consumed as such, publicly.

Ik pendel op deze plek, lichtelijk nonchalant, tussen Barthes, Sontag en Nguyen…

Deze tekst gaat over een project van Thi-Thanh-Tâm Nguyen. Blogger, vlogger en fotografe (met o.a. een achtergrond in architectuur en psychosociaal werk). Ik volg haar sinds 2011 (Twitter) op een queeste naar transparantie. Daar doet zij verslag van op haar blog. Sinds vandaag ben ik zelfs co-createur van één van haar werken (zie foto boven).

Usually the amateur is defined as an immature state of the artist: someone who cannot — or will not — achieve the mastery of a profession. But in the field of photographic practice, it is the amateur, on the contrary, who is the assumption of the professional: for it is he who stands closer to ‘the Noeme’ of Photography. ― Roland Barthes, Camera Lucida: Reflections on Photography.

Bedachtzaam met het heden omgaan.

Thi-Thanh-Tâm fungeert regelmatig als onderwerp in haar fotografie. Op zich is dat niets nieuws, vele (vrouwelijke) fotografen kozen voor zichzelf als onderwerp of model, van Cindy Sherman tot Lilith Love. Subtiel, maar opvallend, is de eigen benadering van Nguyen. Ze nodigt haar omgeving uit om deel te nemen aan het creatieproces. Op deze wijze wordt fotografie een sociaal medium. Als rode draad zijn spiegels het verbindend object, als beelddrager (in overdrachtelijke zin). Metaforischer kan het niet … want is de fotografie niet de ultieme technologie voor (zelf)reflectie?

---

Foto’s zorgen niet alleen voor een nieuwe definitie van dagelijkse ervaringen, maar ook voor een nieuwe definitie van de werkelijkheid, omdat ze zoveel materiaal toevoegen die de mens eenvoudigweg niet kan zien. Fotografie voorziet niet alleen in een documentatie van het verleden, maar geeft ook een manier om met het heden om te gaan. De camera zorgt voor een afgeleide relatie met het heden en een rechtstreekse terugblik op de ervaring. Het verschaft een gevoel van participatie, maar ook vervreemding tot ons eigen leven en dat van anderen. Daarbij wordt nieuwsgierigheid naar ervaringen voor een groot deel bevredigd met foto’s en kan een foto meer ontroeren of schokken dan wanneer je iets in de werkelijkheid ziet. ― Susan Sontag.

The photograph is literally an emanation of the referent. From a real body, which was there, proceed radiations which ultimately touch me, who am here; the duration of the transmission is insignificant; the photograph of the missing being, as Sontag says, will touch me like the delayed rays of a star. ― Roland Barthes, Camera Lucida: Reflections on Photography.

Een gedicht van bakermat en zuivere leegte.

De wortels van Nguyen liggen in Vietnam. Zij is in Nederland geboren. De Vietnamese en de Chinese cultuur hebben veel overeenkomsten. In China hebben ze oude fatsoensopvattingen over gedrag en beelden. Chinezen maken alleen geposeerde foto’s van de mooiste momenten. Niets is spontaan en er moet van te voren toestemming voor zijn.

Thi-Thanh-Tâm Nguyen speelt met deze uitgangspunten, en vind haar uitdaging in het onderzoek van de middelpuntvliedende kracht tussen gebruikelijk en onconventioneel.

Waar culturen samenkomen ontstaat een behoefte aan nieuwe zingeving. Die vertaalt zich in de beelden die Nguyen co-creërt door dicht bij huis te blijven. Zelfonderzoek, vriendschap, intermenselijke relaties, moederschap en intimiteit zijn zo maar een greep uit de thema’s die onderdeel uitmaken van een ontwikkeling naar persoonlijke transparantie en inzicht.

Wat mij als kijker daar bij aanspreekt is de haast achteloze vorm van ontroering die deze beelden in mij oproepen. Ze lijken onbedoeld te verschijnen en zonder regie tot stand gekomen. Het is dit spanningsveld tussen waarneming en werkelijkheid, feit en fictie, dat de perceptie tot ongedwongen reflecteren verleidt.

Dat laatste is een kracht die ons langer doet stilstaan bij een beeld. Barthes schreef er over in relatie tot het werk van André Kertész: The editors of Life Magazine rejected Kertész’s photographs when he arrived in the United States in 1937 because, they said, his images ‘spoke too much’; they made us reflect, suggested a meaning — a different meaning from the literal one. Ultimately, Photography is subversive not when it frightens, repels, or even stigmatizes, but when it is pensive, when it thinks.

Sontag voegt hier aan toe: Beelden zijn nodig in culturen. Bijvoorbeeld als massa-amusement, voor het beïnvloeden van koopgedrag, het verdoezelen van verschillen zoals ras en sekse en om informatie te verzamelen. Beelden hebben twee manieren om de werkelijkheid te definiëren. Als schouwspel en als middel van toezicht. Men heeft de behoefte te consumeren, hoe meer afbeeldingen we maken en consumeren, hoe meer we willen. Alles is vergankelijk en omdat we zo snel consumeren lijkt dat nog sterker. De camera is zowel de ziekte als het tegengif.

En toch… De geest moet waaien, als een gedicht van bakermat en zuivere leegte. Maar de kunst èn de fotografie zijn geen wedstrijd. Wij vinden elkaar en onszelf, onvoorwaardelijk, in spiegelbeelden. We zijn alleen geboren en sterven alleen. Alleen door onze liefde en vriendschap kunnen we de illusie creëren, zij het voor het moment, dat we niet alleen zijn. – Huub Koch.

Mensen hebben de realiteit altijd geïnterpreteerd via beelden. Zij vinden het moeilijk de werkelijkheid te begrijpen zonder afbeeldingen, ze zijn er afhankelijk van. – Susan Sontag, On Photography.

---

GERELATEERDE LINKS

Mijn Transparantie – Weblog van Thi-Thanh-Tâm Nguyen | Roland Barthes. La chambre claire, Note sur la photographie | Susan Sontag – On Photography | Quotes Sontag | Quotes Barthes | Vietnamese vluchtelingen | André Kertész | Cindy Sherman | Lilith Love | Eens moet de eerste keer zijn.

---