En nu even iets persoonlijks… (2)

Ongeveer 40 jaar geleden was ik een zomerlang ijsverkoper op het strand van Zoutelande. Dat begon met ijsjes verkopen via een loket in een strandtent. Later mocht ik ook met een simpel zelfgemaakt karretje het strand op. Het verkopen van ijs was voor mij inmiddels een natuurlijke vaardigheid geworden. Daarbij komt: het is warm, je hoort het geluid van de zee, de lucht is gevuld met vrolijke klanken van mensen die ontspannen. Wie wil er dan eigenlijk geen ijsje? Er was maar één obstakel, dat ik 3 maal daags moest overwinnen, een hoogteverschil in het strand, op de grens van twee gedeelten.

Precies op die plek, waar het strand overging van het gebied met strandhuisjes naar een gebied zonder strandhuisjes, moest je een afdaling maken van wel 50 centimeter. En dan helde het karretje gevaarlijk omlaag. Zolang je dus hulp kreeg was er niets aan de hand. Op een dag ging het mis en buitelde het karretje om zijn eigen as, vloog de koeldeksel eraf en vlogen de ijsjes door de lucht. Na van de schrik te zijn bekomen viel de schade gelukkig mee. Toch zette dit vrijwel meteen een streep door mijn carrière als ijsverkoper. Mijn ouders vonden het toch raadzamer dat ik iets anders ging doen.

Tegenwoordig trek ik ook een soort kar. Als ontwerper verkoop je geen ijsjes, maar wel een soort kleding. Maatkleding welteverstaan. De totstandkoming van een ontwerp doorloopt daarbij diverse stadia. De basis daarvan is het logo. Als dit beeld eenmaal gereed is heb je het uitgangspunt van de huisstijl geformuleerd. Vanzelfsprekend ben je er dan nog niet. De volgende stap is de vertaling van een huisstijl-element als een logo, naar huisstijl-items als briefpapier, visitekaarten, envelop en bijvoorbeeld een compliments-card. Binnen dat proces wordt van jou als maker een langdurig vastgehouden kritische houding gevraagd. Kritisch zonder waardeoordeel, maar wel met een intuïtief gevoel voor wat kloppend is of niet.

Iedere huisstijl heeft een eigen logica. Waar je niet omheen komt. Hoe lang je ook in dit vak zit, die logica moet je iedere keer weer ontdekken. Zo kan het gebeuren dat een huisstijl en het kleurgebruik, in de uitvoering vanuit zichzelf bepalen dat de lichtste kleur bovenaan het drukwerk moet komen. Dat wil helemaal niet zeggen dat dit een altijd geldende regel is, maar in dit specifieke geval bijvoorbeeld wel. Op deze manier kun je niet anders dan je als ontwerper telkens laten leiden door de omstandigheden. Net als bij een ijskarretje op een strand. Telkens gaat het om het behouden van wat ik ergens op dit weblog de beginnersgeest heb genoemd.

Nu is er iets merkwaardigs aan de hand met het begrip beginners-geest. Ik ken dat begrip door een uitspraak van Zenmeester Shunryu Suzuki: In the beginners mind there are many possibilities, but in the expert’s there are few. Nu zou je denken dat je als oude rot in het vak je aangesproken zou moeten voelen door het laatste deel van deze opmerking… in the expert’s there are few. Toch is dat nu juist niet het geval. Suzuki legt in het boek dat hier over gaat (pdf) uit dat het nu juist gaat om het werken met de beginners mind. Daar zijn nu juist de many possibilities. Er kan dus nog van alles gebeuren en in feite kan dat alleen maar gebeuren als je je laat leiden door wat er is. Nu, zonder enige relatie met vroeger of straks.

De geest van de expert zit veelal vol met beperkende gedachten. Dat is waar beginnersgeest je uit losweekt. Door alles open te laten en iedere wending of onvoorziene mogelijkheid, met open armen te ontvangen. Dan wijst het een naar het ander en komt het vanzelf goed. Dan kun je leren van je zgn. fouten en fouten en/of foutjes als kansen zien. Het enige wat je nodig hebt is tijd. En eigenlijk ook het ontbreken van tijd, door voldoende de tijd te nemen om te laten ontstaan wat geboren wil worden.

Ieder creatieproces is op deze manier een geboorteproces. En ook dat is een je aanpassen aan de omstandigheden. Een vriend van mij was ooit in China. Met flinke vaart ging hij met zijn vriendin een hoge berg op. Halverwege moesten ze halt houden om op adem te komen. Toen passeerde een oud mannetje dat ze onderweg waren tegengekomen. Hij liep in een heel rustig tempo en was zelfs eerder op de top dan zij dat waren. Hoeveel beginnersgeest zou dat zijn?